فقه القرآن فی التراث الشیعی (5)

پدیدآورمحمدعلی الحایری الخرم آبادی

نشریهتراثنا

شماره نشریه19

تاریخ انتشار1389/02/15

منبع مقاله

share 1173 بازدید
فقه القرآن فی التراث الشیعی (5)

محمدعلی الحایری الخرم آبادی
تقریب الافهام فی تفسیر آیات الاحکام

للمفتی السید محمد قلی بن محمد حسین بن حامد حسین بن زین العابدین الموسوی النیشابوری الکنتوری ، المتوفی سنة 1260 هـ .
أثنی علیه العلامة الامین فقال : « من علماء الهند ، کان متکلما بارعا فی المعقول ، حسن المناظرة ، جید التحریر ، واسع التتبع ، من تلامیذ السید دلدار علی بن محمد معین النصیر آبادی .
اشتغل فی الرد عل المخالفین فقام به أحسن قیام ، له مؤلفات :
1 ـ السیف الناصری ، فی الرد علی الباب الاول من (التحفة الاثنی عشریة) .
2 ـ الاجوبة الفاخر فی رد ما کتبه الفاضل رشید الدین الدهلوی جوابا علی (السیف الناصری) .
3 ـ تقلیب المکائد ، فی رد الباب الثانی من التحفة .
4 ـ برهان السعادة فی رد الباب التاسع منها فی الامامة .
5 ـ تشیید المطاعن لکشف الضغائن ، فی الرد عل الباب العاشر منها .
6 ـ مصارع الافهام لقطع الاوهام ، فی رد الباب الحادی عشر منها .
7 ـ الفتوحات الحیدریة ، فی الرد علی (الصراط المستقیم) لبعض العامة .
8 ـ تقریب الافهام فی تفسیر آیات الاحکام .
إلی غیر ذلک » (1) .
وهو والد علامة العصر ، لسان الفقهاء والمجتهدین ، ترجمان الحکماء والمتکلمین ، جامع العلوم العقلیة والنقلیة ، المتکلم النحریر ، الباحث عن أسرار الدیانة ، والداب عن بیضة الشریعة وحوزة الدین الحنیف ، آیة الله فی العالمین ، السید الامیر حامد حسین النیشابوری الکنتوری الکنهوئی ، صاحب کتاب « عبقات الانوار ».
ومن تآلیفه القیمة کتابه « تقریب الافهام فی تفسیر آیات الاحکام » بالفارسیة .
أوله : « الحمد لله الذی بعث فی الامیین رسولا فی آخر الزمان ، علی کافة الانس والجان » .
کشف الحجب والاستار 127 و136 ، مرآة الکتب 2|155 ، نجوم السماء : 423 ، ریحانة الادب 5|356 ، أعیان الشیعة 9|401 و1|27 ، الدریعة 4|316 ، الفوائد الرضویة : 596 .
نسخة الاصل فی مکتبتهم العامرة العظیمة المشهورة فی لکنهو ، المعررفة بالمکتبة الناصریة .
(36)

دلائل المرام فی تفسیر آیات الاحکام

للمولی محمد جعفر بن سیف الدین الاستر آبادی الطهرانی ، الشهیر بشریعتمدار المتوفی سنة 1263 هـ .
أثنی علیه الشیخ الطهرانی فقال : « هو الشیخ المولی محمد جعفر أحد کبار علماء الامامیة ومصنفیهم المتفننین فی هذا القرن .
ولد فی (نوکنده) من قری بلوک انزان من أعمال استراباد فی 1198 ، وکان والده من الاتقیاء الاخیار وجه ولده لطلب العلم فاشتغل فی بلاده مذة . . . . ثم تشرف إلی العتبات المشرفة فی العراق فحضر علی السید علی ـ صاحب (الریاض ) ـ وألف (ملاذ الاوتاد فی تقریر الاستاد) فی الاصول . فطلب منه [ أی فتح علی شاه القاجاری ] المجئ إلی طهران ، فأجابه واشتغل بالتدریس والافادة والتصنیف والتألیف ، وتخرج علیه خلال تلک السنین العلامة الفهامة السید نصر الله الاسترابادی ، نزیل طهران ، والعلامة الثقة المیرزا محمد الاندرمانی الطهرانی ، والمولی جعفر بن محمد طاهر النوری وغیرهم ، ـ إلی أن قال : ـ وخلف أولاده الاجلاء ، وتصانیفه القیمة فی سائر العلوم الاسلامیة من الفقه والاصول والکلام والرجال والحدیث والتفسیر والریاضیات والهیئة والنجوم والفلک وعلوم الادب والاخلاق والخطابة والوعظ والادعیة والزیارات وغیر ذلک » (2) .
ومن تآلیفه القیمة « دلائل المرام فی تفسیر ایات الاحکام » إلا أنه غیر تام .
الذریعة 1 | 41 و8|252 .
(37)

نثر الدرر الایتام فی تفصیل تفسیر آیات الاحکام

للشیخ علی بن المولی محمد جعفر الاسترابادی ، الشهیر بشریعتمدار المتوفی سنة 1315 هـ .
ترجم له الشیخ الطهرانی فقال : « حضر علی الشیخ محمد حسن ـ صاحب (الجواهر ) ـ والشیخ المرتضی الانصاری ، ووالده المولی محمد جعفر ، وغیرهم ، وهو علی سر أبیه فقد کان من أجلاء الفحول ، متبحرا فی المعقول والمنقول ، بل فی جمیع الفنون الاسلامیة والعلوم الغریبة وأکثر الصنائع العجیبة ، لم یر فی عصره مثله فی جودة النظر ، وحدة الفکر ، وحسن السلیقة ، وشذة الحفظ والذکاء ، وسلامة النفس ، والجامعیة لانواع العلوم والفنون . . . خلف کوالده ثروة علمیة کبیرة ، فمؤلفاته رغم کثرتها ملیئة بالتحقیقات ومشحونة بالنظریات العالیه » (3) .
ومن تآلیفة القیمة کتابه « نثر الدر الایتام فی تفصیل تفسیر آیات الاحکام ».
الذریعة 1|42 و24|52 ، ریحانة الادب 3|210 .
(38)

درر الایتام فی انموذج تفسیر آیات الاحکام

للشیخ علی بن المولی محمد جعفر الاسترابادی ، الشهیر بشریعتمدار المذکور سابقا .
فهذا الکتاب ملخص من کتابه المذکور « نثر الدر الایتام » فسر فیه آیات الاحکام بترتیب الکتب الفقهیة .
الذریعة 1|41 و8|119 ، ریححانة الادب 3 | 210 .
نسخة الاصل بخط المؤلف ، فی مکتبة آیة الله المرعشی العامة فی قم ، برقم 3877 ، مذکورة فی فهرسها 10|263 .
أولها : « الحمد لله الذی أنزل الفرقان مجمع بیان البحرین ، کشافا لاسرار التنزیل فجعله منهج الصادقین ».
آخرها : « وتوهم صیرورة القبیح بالذات حسنا بالعرض غیر وجیه ، لعدم تصور الحسن العرضی فی هذا المقام ».
***
(39)

آیات الاحکام

للشیخ محمد باقر بن محمد حسن بن أسد الله بن علی محمد الشریف البیرجندی الکازاری القائینی ، المتوفی سنة 1352 هـ .
أثنی علیه الشیخ الطهرانی فقال : « کان من أفاضل تلامیذ السید المجدد الشیرازی فی سامراء مدة مع المولی محمد علی الآتی ذکره ، وله الاجازة عن الفاضل الایروانی وشیخنا العلامة النوری ، والمولی لطف الله المازندرانی ، والشیخ علی أصغر القائینی ، والشیخ محمد حسن المامقانی النجفی ، والشیخ جعفر التستری ، والشیخ محمد الاسترآبادی ، وکان فقیها محذثا متبحرا ، دائم الاشتغال حسن السیره ، بلغ رتبة إلاجتهاد وله من العمر اثنان وعشرون سنة . . . . . . ، له تصانیف طبع منها (إکفاء المکاید) و(فاکهة الذاکرین) و(کبریت أحمر) . . . . و( آیات الاحکام) » (4).
ومن تآلیفه کتابه هذا الذی جمع فیه آیات الاحکام بترتیب الکتب الفقهیة ، من الطهارة إلی الدیات .
الذریعة 1|43 .
نسخة الاصل بخظ المؤلف ، فی مکتبة آیة الله المرعشی العامة فی قم ، ضمن مجموعة برقم 3414 الکتاب الثانی ، مذکورة فی فهرسها 9|197 .
أولها : « الحمد لله الذی نزل علی عبده الکقاب . . . . وأوضح فیه مسالک الرشاد ولم ینزل کله متشابها لا یستنیر بشعاعه الموقنون ».
آخرها : « وزواره المتقین تحت اللواء یوم الجزاء فإنه أهل لذلک ».
***
(40)

لب اللباب فی تفسیر أحکام الکتاب

للسید أبی تراب بن السید أبو القاسم بن السید مهدی الموسوی الخوانساری ، المتوفی سنة 1346 هـ .
ترجم له المدرس الخیابانی بما معناه : « هو من أکابر علماء الامامیة فی هذا العصر ، عالم عامل ، ومحقق مذقق ، وفقیه اصولی ، ومحدث رجالی ، ومعقولی منقولی ، وعابد زاهد ، وکریم النفس ، کان من تلامذة السید حسین الکوه کمری وآخرین ، له تألیفات متنوعة . . . . منها (لب اللباب فی تفسیر أحکام الکتاب) ».
الذریعة 1|42 و18|283 ، ریحانة الادب 2|188 .
(41)

آیات الاحکام

للشیخ إسماعیل بن علی نقی الارومی التبریزی ( ق 14 هـ ).
ترجم له الشیخ الطهرانی فقال : « ولد فی 1295 ، وهاجر إلی العتبات المقدسة فجاورها عشر سنین إلی 1328 هـ ، وأخذ عن علمائها ولا سیما شیخنا الفقیه الشیخ محمد طه نجف ، وله الروایة عنه ، وعن شیخ الشریعة ، والمولی محمد علی الخوانساری ، وبعد عودته إلی تبریز تلمذ علی السید فتاح السرابی ، والمیرزا حسن المجتهد ابن المیرزا أحمد ، وله تصانیف کثیرة منها ( التکملة فی شرح التبصرة ) طبع منها مجلدین من البیع إلی الدیات . . . . ومنها (آیات الاحکام) ».
الذرشة 1|42 ، نقباء البشر 1|162 .
***
(42)

تفسیر آیات الاحکام

للسید محمد حسین بن محمود الطباطبائی الیزدی ، المتوفی سنة 1386 هـ .
یستعرض فیه آراء المذاهب الاسلامیة الفقهیة حول الآیات الکریمة ، وهو فقه مقارن جید فی بابه ، وکان فی نیة المؤلف أن یجعله فی خمسة أجزاء ، ولکن توفی ولم یکمل تألیف الکتاب ، وهو علی ترتیهب السور.
ذکر فی المقدمة بمایلی : « ولکن لم أعثر علی کتاب فی آیات الاحکام ، ألف علی نسق القرآن العظیم فی سوره وآیاته من أصحابنا الامامیة قدس الله أسرارهم ، فبادرت إلی تالیف هذا الکتاب علی منهاج السور وترتیب الآیات إلی ان قال : وقد تعرضت لبعض آراء فقهاء العامة ومفسریهم ، وما ورد فی ذلک من الروایات من طرقهم ، مشیرا إلی موارد الاتفاق والاختلاف ، لعموم الفائدة والمقارنة بین المذاهب المشهورة ».
طبع منه الجزء الاول .
معجم المطبوعات النجفیة .
(43)

احکام قرآن

للدکتور محمد الخزائلی ، استاذ جامعة طهران .
یستعرض فیه الاحکام الفقهیة المستفادة من الآیات القرآنیة فی أربعة أبواب .
الباب الاول : فی ما یتعلق بالاحوال الشخصیة .
الباب الثانی : فی ما یتعلق بالمعاملات .
الباب الثالث : فی ما یتعلق بالعبادات .
الباب الرابع : فیما یتعلق بالاحکام الاجتماعیة .
طبع فی طهران سنة 1353 هـ . ش .
(44)

الجمان الحسان فی أحکام القرآن

للسید محمود الموسوی الدهسرخی الاصفهانی .
جمع فیه آیات الاحکام بعنوان المتن بترتیب الکتب الفقهیة ، وجعل فی حواشیها بعض . الشررح المقتبسة من کتاب « قلائد الدرر فی بیان آیات الاحکام بالاثر » للعلامة المحقق الشیخ أحمد الجزائری ، و« زبدة البیان فی أحکام القرآن » للمقدس الاردبیلی ، وغیرما .
طبع سنة 1403 هـ .
***
هذا ما تیسر لنا حتی الآن من ذکر مؤلفات أصحابنا علماء الامامیة رضوان الله علیهم أجمعین فی أحکام القرآن ، ولا شک أن مؤلفاتهم أکثر من هذا المقدار سوف نتعرض لاحصائها الکامل فی البحث عما کتب علماء الشیعة فی التفسیر وعلوم القرآن فی تآلیفنا القادمة بإذن الله تعالی .
وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین .
والله ولی التوفیق .

الهوامش

(1) أعیان الشیعة 9|401 .
(2) الکرام البرره 1|253 .
(3) نقباء البشر 4 | 1361 .
(4) نقباء البشر 1|204 .

مقالات مشابه

دیدگاه فقه‌گرایانه مفسران در قصه حضرت یوسف(ع)

نام نشریهپژوهش‌های قرآنی

نام نویسندهمحمد میرزایی, محمد امامی

امام جواد (ع) و استدلال به آيات در احكام

نام نشریهبینات

نام نویسندهاحمد صادقی اردستانی

تفسير تطبيقي آيه سٌکر

نام نشریهمطالعات تفسیری

نام نویسندهعبدالله موحدی محب, فاطمه وجدی سیس

توسعه‌پذیری ظرفیت فقهی قرآن

نام نشریهقرآن، فقه و حقوق اسلامی

نام نویسندهحامد معرفت, عبدالکریم بهجت‌پور

جایگاه مبانی در نظریۀ تفسیری شیخ انصاری

نام نشریهآموزه‌های قرآنی

نام نویسندهعلی راد, فضل‌الله غلامعلی تبار